آیا معماری بر روح و روان ساکنان خانه تاثیر می‌گذارد؟ تاثیر معماری بر سبک زندگی و روح و روان افراد چگونه است؟ معماری چگونه می‌تواند کیفیت زندگی را بالا ببرد؟

درطول تاریخ انسان و معماری همواره بر یکدیگر تاثیر گذاشته‌اند و آگاهانه یا در مواقعی ناآگاهانه در مسیر تکامل و یا تنزل یکدیگر نقش داشته‌اند. در گذشته چون ارتباط افراد با جامعه مهم بود، معماری‌ خانه و محیط اطراف هم به گونه‌ای طراحی می‌شد که به سبک زندگی و روابط مردم کمک کند. ساختمان‌ها غالبا با سفارش مالک بر اساس نیاز وی طراحی می‌شد و معمار هم با استفاده از تجربه و هنر خود، ساختمانی را طراحی می‌کرد که مورد نظر صاحب آن بود و بر اساس اصول درست، ساخته شده بود.

اما امروزه با گسترش روزافزون جمعیت خصوصا در شهرهای بزرگ و فرهنگ غالب بر ساختمان‌سازی و ظهور بسازبفروش‌ها، اصول معماری و تاثیر آن بر انسان، از اولویت بالایی برخوردار نیست. طراحی نامناسب می‌تواند اثرات مخربی بر روح و روان داشته و حتی باعث بی‌تفاوتی و دلمردگی شود. سوال اصلی اینجاست که واحد‌های مسکونی چگونه باید طراحی شوند تا بیشترین تأثیر را در بهبود روحیه ساکنین ساختمان داشته باشد. در این مطلب به چگونگی تاثیر معماری بر سبک زندگی می‌پردازیم.

تاثیر معماری بر سبک زندگی

در مورد سبک زندگی تعابیر متعددی ارایه شده، اما به طور کلی «سبک زندگی» راه و روش زندگی است که در قالب عادت‌های مختلف از نوع لباس پوشیدن، غذا خوردن، محیط‌های موردپسند برای تعامل با دیگران خود و … را نشان می‌دهد و بیان‌کنندۀ هنجارها و ارزش‌های یک فرد یا یک گروه است. يکی از عوامل مهم و تأثيرگذار در سبک زندگی، نوع معماری و مهندسی منزل و محل سکونت است. امروزه اکثر روان‌شناسان تأکيد دارند که نوع معماری منازل تأثير به سزايی بر روحيات و رفتار انسان‌ها دارد.

معماری به معنی “هنر ساماندهی فضا” است. وقتی معمار فرآیند ساخت یک اثر را مدیریت می‌کند، وارد مسیری می‌شود که به جزئی‌ترین احساسات و عواطف بشری می­رسد و مستقیما روی سبک زندگی انسان تاثیر می‌گذارد. می­توان با قاطعیت گفت، معماری یکی ازعوامل مهم برای داشتن جامعه‌ای فعال و پویا، همراه با شهروندانی شاد و پرانرژی است. همچنین از آنجایی که شهروندان جوامع مدرن بیشتر وقت خود را در خانه می‌گذرانند‌، ساختار خانه و معماری از اهمیت بیشتری نسبت به فضاهای دیگر برخوردار است.

از جمله تاثیرات مهم معماری بر روحیۀ انسان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-سلامت جسمانی

حتما توجه کرده‌اید که وقتی ازکشوری به کشوری، شهری به شهری، خیابانی به خیابانی، ساختمانی به ساختمانی یا به طور کلی وقتی از فضایی وارد فضای دیگری می‌شوید، این تغییر موقعیت احساس شما را نیز تغییر می‌دهد. حس شادابی و پرانرژی بودن، غم و اندوه‏، غرور و افتخار، عظمت و بزرگی، حقارت و کوچکی، کنجکاوی و… تاثیراتی است که انسان از محل و مکان و فضای اطراف خود می‌گیرد.
 معماری نادرست می‌تواند باعث ایجاد استرس، فرسودگی، القاء علائم روانی و حتی ایجاد ناراحتی جسمی شود. البته این اثرات بلافاصله آشکار نمی‌شوند و اغلب پس از چند ماه یا با گذر سال‌ها ظاهر می‌شوند.

۲-احساسات و سلامت روانی

حواس ما بر تفکر، احساسات و در نتیجه عملکرد ما تاثیر دارد. اگر حواس انسان معطوف پیام‌های مثبتی که از محیط اطراف می‌گیرد، شود، این می‌تواند یک اثر تقویت‌کننده یا آرام‌بخش داشته باشد. در نتیجه، فضاها می‌توانند بر تفکر و الگوهای رفتاری تأثیر بگذارند. یعنی یا باعث افزایش تمرکز و انگیزه و یا بالعکس منجر به ناراحتی، بی‌حالی و اضطراب شوند.

البته به منظور ایجاد احساس راحتی در یک محیط، علاوه بر فضای کلی معماری داخلی، عوامل دیگری مانند نور، گیاهان، متریال، روش‌های ساخت‌وساز، دما و شرایط هوا نیز نقش مهمی دارد.

۳-حس امنیت

 برخی محیط‌ها احساس امنیت و برخی احساس ترس و عدم امنیت ایجاد می‌کنند که نشان‌دهندۀ تاثیرگذاری فضا بر احساسات انسان است. اگر معماری و فضاسازی مناسب نتواند مانع جرم و جنایت و خرابکاری شود، به طبع اقداماتی مانند سیستم‌های هشداردهنده یا دوربین‌های مداربسته نیز در این زمینه عملکرد خوبی نخواهند داشت.

۴-تکامل شخصیت

محیطی که در آن زندگی می‌کنیم فضایی بارور برای رشد و تکامل فردی است. موج مثبتی که از اطرافمان دریافت می‌کنیم، می‌توانند در تقویت احساس عزت نفس و رضایت نقش داشته باشند. نقص در این زمینه ممکن است باعث نارضایتی، بی‌قراری، بیگانگی و بی‌پروایی شود.

پژوهش‌های ایرانی و خارجی نشان می‌دهد که شرایط نامناسب مسکن و محیط اطراف خانه به شدت با میزان تحصیلات، رعایت مسائل بهداشتی و شکایات کیفری ارتباط دارد و برعکس بهبود کیفیت مسکن و سبک زندگی افراد، تاثیر مثبتی در کاهش جرم و جنایت دارد.

۵-عملکرد و رفتار

هرگونه طراحی باید بر اساس نیاز و عملکرد مخاطب صورت بگیرد، به طور مثال معیار آسایش در خانه مسکونی کاملا متفاوت با مهد کودک است، اما در همه‌ی طراحی‌ها، ‌انسان وجه مشترک است، چون تمام طراحی‌ها برای استفاده انسان صورت می‌گیرد و توجه به نیازهای بشری درهمه طراحی‌ها الزامی است.

 مثلا نور طبیعی ریتم بدن مانند گردش خون را تنظیم می‌کند و حتی می‌تواند بهره‌وری افراد را افزایش دهد. بنابراین مکان زندگی باید به‌گونه‌ای باشد که نور به اندازه کافی به داخل خانه بتابد. خصوصا در محل‌هایی مانند خانه سالمندان یا مهدکودک‌ها. به طور کلی نوع معماری، متریال‌های ساختمانی‌، نور، مناظر اطراف و حتی صداها، تأثیر زیادی بر سبک زندگی و احساسات و عواطف دارند. بنابراین ضروری است که معماران مراقب عملکردها و تأثیر آن‌ها روی انسان باشند.

همچنین طراحی و معماری باید با زمان و نیاز بشر همسو باشد، طراح باید بر اساس نیاز و فرهنگ جامعه، خواسته‌ی مخاطب را با علم خود ترکیب کند تا طراحی مطلوبی شود. از طرفی نباید طراحی صرفا بر پایه علم و بدون لحاظ کردن خواسته مخاطب به افراد تحمیل شود. بنابراین طراحی مناسب فضا با در نظر گرفتن عملکرد و مخاطب و اجرای اصولی و منطقی، در آسایش روح و روان تأثیر زیادی دارد.

 مثلا در شهر یزد معماری درونگرا برای فرار از گرما باعث شده که افراد ساکن در این شهر نیز درونگرا شوند. این تفاوت‌ها در میان کودکانی که در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند با آن‌هایی که در خانه‌های ویلایی بزرگ شده‌اند به وضوح دیده می‌شود، تفاوت در نوع روحیه، شخصیت، باور و نکات فراوان دیگری که بسیار باید مورد توجه قرار گیرند، همه نشان ‌دهنده این است که چگونه معماری بر روحیات و شیوه زندگی آدمی تاثیرگذار بوده و هست.

جنبه‌های تاثیرگذار معماری بر کیفیت زندگی

۱-نور

یکی از مواردی که باید در طراحی و معماری مورد توجه قرار گیرد، روشنایی روز است. یعنی پنجره‌ها و سایر سطوح بازتابنده، به طوری که نور خورشید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بتواند به داخل خانه بتابد. تابش درست نور به داخل نه تنها از نظر بصری مهم است، بلکه منجر به صرفه‌جویی در مصرف انرژی و مصرف انرژی به صورت پایدار در خانه می‌شود. همچنین تحقیقات نشان داده است که نور طبیعی به تنظیم هورمون ملاتونین در بدن کمک می‌کند که بر الگوی خواب و غذا تاثیر می‌گذارد. علاوه بر آن، نور طبیعی می‌تواند علائم افسردگی را کاهش دهد.

۲-اندازه فضا

شکي نيست که وسعت خانه تاثیر زیادی بر راحتی و روح و روان انسان دارد. قطعاً خانه‌ی تنگ و کوچک، موجبات ناراحتی ساکنان را به ‌وجود مي‌آورد، نداشتن فضای کافی برای استراحت، تأثير منفی بر اخلاق و رفتار دارد.

در معماری سنتی، وسعت خانه و حفظ حریم شخصی افراد بسیار مهم بود. خانه با تقسیم شدن به قسمت بیرونی و اندرونی با اتاق‌هایی با کارکردهای متنوع، باعث می‌شد آسایش و آرامش ساکنین فراهم شود. موضوعی که امروزه در آپارتمان‎های با متراژ پایین کمتر رعایت می‌شود.

۳-رنگ

رنگ یک عنصر مهم در طراحی است که بر روحیه و رفتار تأثیر می‌گذارد. معمار باید اثر رنگ اجزا ساختمان شامل رنگ‌های مواد اولیه ساختمانی مانند چوب، سنگ، آجر و لوازم و تجهیزات دیگر را در نظر بگیرد. برداشت و پیامی که از یک رنگ منتقل می‌شود، در ایجاد روحیه و عملکرد افراد تاثیرگذار است. به عنوان مثال، رنگ آبی اثر آرام بخشی دارد، در حالی که رنگ زرد شاد است و گرما را به شما منتقل می‌کند. یا نارنجی و قرمز می‌توانند تحریک کننده باشند، در حالی که رنگ سبز آرام است.

۴-افزایش تعامل

ایجاد فضای تعامل و گفتگو در معماری خانه بسیار مهم است. طراحی خانه‌ها باید به گونه‌ای باشد که در ساعاتی از شبانه‌روز تعاملاتی بین اعضای خانواده اتفاق بیفتد. این به آن معنا نیست که از خانواده بخواهیم دور هم جمع شوند، بلکه باید طراحی فضا به گونه‌ای باشد که موجب افزایش تعامل روحی اعضای خانواده شود. یعنی فضایی دربرگیرنده‌ی فعالیت‎های مشترک خانواده وجود داشته باشد و امکان گرد هم آمدن افراد خانواده برای مقاصد متعدد و متنوع را فراهم آورد.

۵-محیط پیرامون

امروزه در شهرهای بزرگ آسمان‌خراش‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه زیادی وجود دارد. زندگی در این نوع ساختمان‌ها می‌تواند دلسرد‌کننده باشد. حتی متریالی که برای ساختمان‌سازی استفاده می‌شود، در روحیه شهروندان تاثیر زیادی دارد. عموما در مناطقی که ساختمان‌ها خیلی بلند نیستند و از هم فاصله دارند، مردم آرامش بیشتری احساس می‌کنند و محیط در سبک و کیفیت زندگی ‌آن‌ها بسیار تاثیرگذار است. به همین دلیل است که در سال‌های اخیر، با افزایش شلوغی و تراکم در شهرها، حرکت به سمت حومه شهرها و شهرستان‌های کوچک رو به افزایش است.

۶-فضای سبز

عنصر دیگری که بر روحیه، رفتار و سلامتی انسان تأثیر می‌گذارد، دسترسی به فضای سبز و محوطه بازی کودکان است. مطالعات نشان داده است که دسترسی به پارک‌ها‌، زمین‌های بازی، میادین و فضاهای عمومی، می‌تواند افسردگی و اضطراب را کاهش داده و سلامت عمومی را بهبود بخشد. بنابراین بهتر است در طراحی و معماری ساختمان‌های مسکونی جدید به این موارد توجه ویژه‌ای شود و مثلا برای مجتمع‌ها یک فضای سبز یا بازی، هرچند کوچک در نظر گرفته شود.

افزایش جمعیت، زندگی مدرن و تهاجم برخی متدهای غربی در معماری باعث شده که امروزه معماری ایرانی در ساختمان‌های جدید بیش از پیش کم‌رنگ شود. از آنجایی که معماری و سبک خانه نقش مهمی در شکل‌دهی روابط، خلق‌‌وخوی و فرهنگ اهل خانه دارد، معماری و ساختار غلط بسیاری از فضاهای شهری و ساختمان‌ها یکی از زمینه‌های ظهور بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی شده است و شادی و نشاط را از زندگی گرفته است.

معماری معاصر فاقد جامعیت و توانایی لازم برای پاسخگویی به نیازهای مختلف انسان است. رسالت معماری طراحی فضا است. طراحی و مدیریت فضا نیز برای مدیریت رفتاری است که داخل آن فضا اتفاق می‌افتد؛ یعنی رفتارهای داخل یک فضا را می‌توان با نوع طراحی، مدیریت کرد. امیدواریم با به کارگیری فناوری نوین در بخش معماری بتوان جنبه انسانی فضاها را بیشتر در نظر گرفت.

https://www.inpinapp.com/